مبانی شیفت پاردایمی در سیاست خارجی ایران از عصر پهلوی به دوران جمهوری اسلامی

انقلاب اسلامی، زمینه ساز تحولی بنیادین در امر حکومت داری و زمامداری سیاسی در ایران بود که با تحولات جدی در بافتار اجتماعی نیز همراه گردید. در پی این انقلاب اجتماعی، که بیش از هر چیز متأثر از اندیشه امام خمینی(ره) به عنوان رهبر انقلاب و بنیان گذار نظام جمهوری اسلامی بود، کیفیت تعریف امور در حوزه های گوناگون دستخوش دگرگونی های جدی شد. یکی از این موارد در حوزه سیاست خارجی رخ داد که می توان از آن به منزله «شیفت پارادایمی» یادکرد. این نوشتار با به پرسش گرفتن مبانی پارادایم سیاست خارجی ایران در دوران پیش و پس از انقلاب اسلامی، به دنبال نشان دادن فراگرد، برآیندها و نتایج این صیرورت است. بر پایه فرضیه مقدماتی، در پی انقلاب اسلامی در ایران، سیاست خارجی این ملت- دولت، شاهد گونه ای از شیفت پارادایمی بود که خود را در سه حوزه ایدئولوژی، استراتژی و دیپلماسی نشان داده است. درنتیجه این شیفت پارادایمی، اجماع نخبگان حاکم در سیاست خارجی ایران درزمینهٔ تعریف و بازتعریف اصول این عرصه و کیفیت اندرکنش آن با حوزه باور ملی، امنیت ملی، اقتصاد ملی و منافع ملی به نحوی اساسی دستخوش دگرگونی شد. ایده «تعامل گرایی ضدنظام سلطه» که از سوی آیت الله خامنه ای مطرح شده، حلقه متأخر از سیر درون پارادایمی، اندیشه اسلام گرایی در سیاست خارجی ایران است. خرده پارادایم های سیاست خارجی ایران، همواره در نسبت یابی خود با این منبع پارادایمی هستند. ایستار اعتدال گرایی که در پی انتخابات ریاست جمهوری سال 1392 به جایگاه هژمون در سیاست خارجی ایران دست یافته واپسین فقره ازاین دست است که کوشیده تا از ظرفیت های موجود در ایده تعامل گرایی ضدنظام سلطه در راستای بهبود وضعیت ایران در سطح منطقه ای و بین المللی، به ویژه از رهگذر موضوع هسته ای بهره بگیرد.